ساز کوبه ای متفاوت
نت های دف چه فرقی با نت سازهای دیگر دارد؟
آشنایی با ساز دف:
سازی کوبه ای که شامل حلقه ای چوبی ست که پوست نازکی بر روی آن کشیده اند و آن را با ضربه های انگشت می نوازند. دف، این ساز کوبه ای کهن ایرانی شبیه به ساز دایره است، فقط کمی از آن بزرگتر است و صدای بمی دارد. تفاوتی که شاید به نظر خیلی ها نیاید. اگر بخواهیم دقیق تر راجع به این ساز بگوییم، دف حلقه ای از جنس چوب است که عرضی حدود ۵ تا ۷ سانتی متر دارد و قطر آن بین ۲۵ تا ۴۰ سانتی متر است. یکی از سطوح دف را پوست می کشند و داخل جداره های چوبی آن را حدودا ۴۰ حلقه ی فلزی می گذارند. این حلقه ها در فاصله های مساوی صدایی زنگ وار تولید می کنند که همراه با صدای اصلی خود دف نوایی دلنشین و جذابی را به وجود می آورد. کنار یکی از این جداره های چوبی دایره ی دف، سوراخی طراحی شده که نوازنده بتواند انگشت شست خود را داخل آن بگذارد و راحت تر ساز را در هنگام اجرا نگه دارد؛ این باعث تسلط بیشتر نوازنده روی ساز و کنترل بیشتر ساز است. باقی انگشت های هر دو دست نوازنده روی پوست دف کوبیده می شود، در هنگام نواختن هم نوازنده با تکان هایی که به ساز می دهد باعث لرزش حلقه هایی که در جدار داخلی آویزان هستند می شود و صدای زنگ واری که از آن گفتیم را توام با کوبش بر پوست تولید می کند. در ضمن باید بدانیم که صداهای تولید شده در این ساز، ارتفاع معینی، ندارند. حالا نکته ی جالب که راجع به این ساز کهن و اصیل گفته می شود این است که خانم های ایرانی به این ساز علاقه ای دوچندان دارند و نوازندگانی ماهر و چیره دستی هم به جهان موسیقی معرفی کرده اند؛ در این مطلب تلاش ما این است که در کنار آشنا شدن با ساز دف به شکل به تفاوت نت های آن با دیگر سازها بپردازیم.
فهرست:
- دایره و تفاوت آن با دف
- درباره تاریخچه ی دف
- خط حامل موسیقی در ساز دف
- نتیجه گیری
دایره و تفاوت آن با دف:
همان طور که اضافه کردیم، دف از دایره ابعاد بزرگتری دارد، جز سایز و اندازه مشخصات دیگر این دو ساز تقریبا یکسان است، البته که دف نسبت به دایره از صدای بم تری برخوردار است و همین امر باعث شده تا صدای آن کاملاً جذاب و استثنایی شنیده شود؛ چنان که از کتاب های موسیقی و نوشته ها و اشعار بر می آید، در دوره اسلامی ایران، این ساز برای پشتیبانی از سازهای دیگر و حفظ وزن به کار می رفته و رکن اصلی مجالس خوشی و محافل اهل ذوق و عرفان بوده که نقالان و آوازخوانان هم در زمان خواندن سرود و ترانه آن را به کار می بردند. از دف یا دایره در کتاب های قدیمی و در لغت می‌نویسند: آن چنبری است از چوب که بر روی آن پوست کشند و بر چنبر آن حلقه ها آویزند. در قدیم برای آنکه طنین بهتری داشته باشد روی دف پوست آهو می کشیدند، دف یا دایره کوچک را که چنبر آن از روی و برنج ساخته می شد خمک یا خمبک می گفتند. به دست زدن با وزن و به اصطلاح بشکن زدن هم خمک یا خمبک می گفتند؛ دف هایی هم بوده که بر چنبر آن زنگ تعبیه می کردند و می نواختند؛ زنگ های دف را جلاجل می گفتند. در دوره اسلامی به کسانی که دف یا دایره می نواختند جلاجل زن گفته می شد. در ایران کهن جلاجل وسیله ای بیضی شکل و بزرگ بود که زنگ هایی بر آن می بستند و در جنگ ها به کار می‌بردند و ظاهراً صدای مهیبی داشته است. دف را که بر آن زنگوله تعبیه می کنند دف زنگی می گویند.
درباره تاریخچه ی دف:
در دوران پیش از اسلام دف در موسیقی ایرانی و کردی حضور داشته به طوری که رد پای ریتم های آن هنوز در موسیقی کردی وجود دارد، اما با ورود اسلام به دلیل حرام بودن موسیقی این ساز جهت بقای خود در خانقاه ها و تکیه ها کردستان بست نشست و برای بیش از ۱۳ قرن در خانقاه های کردستان همدم دراویش کردستان شد و با ذکر و سماع آن ها آمیخته شد به طوری که ذکر ها در هر مقامی با ریتم خاص خود در دف همراه هستند و به عبارتی هر ذکری مقام خود را دارد که مقامهای دف نام دارند. مقام های دف در طرایق کسنزانی و قادری و دیگر طرایق از ۷ تا ۱۰ مقام اصلی هستند؛ این بست نشینی دف تا سال ۱۳۵۳ ادامه داشت تا این که به اهتمام محمدرضا لطفی و با زحمات بیژن کامکار این بست به پایان رسیده و در این سال پس از قرن ها در اجراهای عمومی و در موسیقی غیرعرفانی استفاده شد.
از نوازندگان به نام دف در ایران می توان بیژن کامکار و مسعود حبیبی را نام برد. هژار زهاوی از نوازندگان به نام بین‌المللی است.
نت های دف چه فرقی با نت سازهای دیگر دارد؟
نت های موسیقی روی خطوط حامل قرار می گیرند. خطوط حامل عبارتند از چند خط افقی که به موازات هم کشیده می شوند و هر کدام از نت‌های فوق روی یکی از آن ها یا بین شان قرار می گیرند. تمام سازها را باید با توجه موقعیت نت ها رو خطوط حامل نواخت و دف نوازی هم از این قاعده مستثنی نیست، هرچند ممکن است با سایر سازهای ملودیک مانند گیتار بسیار متفاوت باشد.
به عنوان مثال در سازهای ملودیک مثل گیتار یا ویولن، پنج خط حامل وجود دارد، پس یکی از تفاوت های یادگیری سازهای کوبه ای با سازهای ملودیک عدم استفاده از «دو»، «رِ»، «می»، «فا»، «سل»، «لا»، «سی» است. بنابراین، در آموزش تئوری دف، در ابتدا باید با شکل ظاهری نت های موسیقی و ارزش زمانی نت آشنا باشیم.
در اکثر سازهای کوبه ای نت ها روی پنج خط حامل نوشته نمی شوند و معمولاً از چهار، سه و یا یک خط حامل برای نت نویسی استفاده می‌شود.
نتیجه گیری:
حالا که کمی درباره ساز دف و تاریخچه آن گفتیم، بگذارید به علاقه مندان آشنایی و یادگیری این ساز بگوییم که علاقه مهم است، پشتکار تعیین کننده است، و متغیر دیگری که می تواند راحتی و سختی آن را تعیین کند، اساتید مجرب و ماهر و کار آزموده، همین طور آموزشگاهی است که بتواند با مهیا کردن فضای خوب، توانایی های هنرجوها را گسترش دهد. همه ی این خصوصیاتی که درباره ی آن گفتیم، در آموزشگاه ماژورین جمع شده است.
منبع: سایت آموزش آنلاین ماژورین
