تعدادی از سازهایی که در مراسم سوگواری در خوزستان به کار می رود

موسیقی در عزاداری مردم خوزستان

عزاداری:

عزا داشتن . [ ع َ ت َ ] (مص مرکب ) ماتم داشتن پس از مرگ کسی . (فرهنگ فارسی معین ). سوگوار بودن . پرسه، پرسه نشینی، تعزیت، تعزیه، روضه، سوگواری، ماتم، مصیبت. این ها معانی عزاداری و عزا داشتن در سرزمین ما است. مفاهیمی که شاید به طول تاریخ در خاکمان ریشه داشته است. اما نکته این است که هر نقطه ی ما، مرام، سبک و آیین و تاریخچه منحصر به فرد خود را برای نشان دادن غم و اندوه دارد. مخصوصا در عزاداری هایی که عمومی است و به بخشی از فرهنگ ما محسوب می شود. مثل سووشون که از اسم سیاوش فرزند کیکاووس، یکی از پادشاهان کیانی در ایران باستان گرفته شده است. سیاوش جوانی بسیار دانا، درستکار، شجاع و جوانمرد بود و به ناحق توسط افراسیاب پادشاه توران کشته شد. ایرانیان هنوز برای جوانانی که به ناحق کشته می شوند، عزای سیاوش را برگزار می کنند، مانند عزاداری برای امام حسین. عزاداری شیعیان برای امام حسین در ده روز اول ماه محرم نه تنها بزرگداشت کسی است که به ناحق کشته شده، بلکه برای این بزرگداشت هنر اصیل ایرانی به کمک آمده است، هنر ما ایرانیان در هر نقطه ی این خاک. از تعزیه که هنر نمایش و قصه گویی است و در تئاتر و هنرهای نمایشی جای می گیرد تا نوحه خوانی و موسیقی مخصوص عزاداری که با دستگاه های مخصوص موسیقی ما به اجرا در می آید یا ساخت علم و دیگر ابزار آلات مخصوص عزاداری محرم. در این مطلب ما می خواهیم شما را با موسیقی عزاداری مردم خوزستان آشنا کنیم.

فهرست:

• عزاداری محرم در خوزستان
• سنج، طبل و دمام

عزاداری محرم در خوزستان:

حماسه ی عاشورا، داستان از رشادت ها و از جان گذشتن ها است. هر سال، شیعیان جهان در این ماه برای امام سوم خود عزاداری می کنند. همه یک دست در لباس مشکی که نشان ماتمشان است. سینه زنی و نوحه خوانی مراسم مرسوم است که در هر ناحیه با شکل و شمایلی خاص اجرا می شود. اما همان طور که پیش تر گفتیم، آیین عزاداری در استان خوزستان منحصر به فرد و مجذوب کننده است. از نوحه خوانی و سینه زنی واحد، تا سنج و دمام معروفشان که موسیقی بومی را برای روایت این داستان به کار گرفته است. چلاب زنی از جمله مراسم جوانان عرب خوزستان در شهرهایی مانند خرمشهر و آبادان است. در این شیوه از سوگواری، عزاداران دوشادوش یکدیگر حلقه زده و دست چپ خود را بر روی فرد کناری می‌ گذارند و با شروع نوحه پای راستشان را بر روی زمین می ‌کوبند و دست راست را بر سینه می ‌زنند. در میان مراسم مداح گاه گاهی سکوت می ‌کند و یکی از عزاداران فریاد یا علی سر می ‌دهد سپس سایر عزداران با فریاد "یا ابوحسین" به او پاسخ می‌ دهند. حال، هوا و نوایی که هرگز تجربه ی دیدن و شنیدنش را فراموش نخواهید کرد. لازم به ذکر است که ۲۱ اثر از۸۱ اثر ثبت شده در ثار ملی ناملموس در بوشهر به عزاداری محرم اختصاص یافته است.

سنج، طبل و دمام:

سِنج نوعی ساز ضربی به شکل دو صفحه برنجی گرد است که معمولاً صدای آن را با کوبیدن به هم در می ‌آورند. کاربرد سنج عموما در موسیقی ها و مراسم آیینی مذهبی است. آیین های عزاداری منطقه بوشهر واقع در جنوب ایران، در سالگرد شهادت امام حسین، همواره با سنج و ساز دیگری به نام  دمام همراه است. صدای سنج مکمل صدای ساز دمام و طبل های معروف دسته های عزاداری است.

طبل سازی است که همه با آن آشنا هستند. سازی که از خانواده پرکاشن است و در رده سازهای کوبه‌ ای طبقه بندی می شود. ساختار طبل، تشکیل شده از حداقل یک پوسته است که به منظور ایجاد صدا بر روی بدنه آن کشیده شده ‌است.

دَمام، سازی که در تقسیم ‌بندی سازها جزء سازهای کوبه ‌ای است. با نوسان پوست به صدا در می ‌آید و در دسته سازهای کوبه ‌ای استوانه‌ ای شکل قرار می ‌گیرد. دمام در جنوب ایران بویژه در برازجان، بندر ریگ، بندر گناوه، بوشهر و دیگر شهرهای جنوبی بیشتر رایج است. دمام زنی نام دیگر عزاداری مردم خطه ی خوزستان است و این سه ساز با مردمان خوزستان در عزاداری عجین شده و با آن ها به نقاط مختلف ایران و جهان کوچ کرده که باعث شهرت آن هم شده است. اجراهایی توسط گروه های مختلف جنوبی در نقاط مختلف دنیا، توجه هنرمندان زیادی را به خود جلب گرده است. این شکل از عزاداری مردمان جنوب ایران فقط مختص به عزاداری محرم نیست و در مراسم و سوگواری برای مردم نیز استفاده می شود.

نتیجه گیری:

همان طور که در این مطلب تا حد توان به آن پرداخته ایم، عزاداری مخصوصا اگر شکل آیینی و مذهبی هم داشته باشد؛ از بزنگاه هایی در تاریخ است که نه تنها توجه و تعامل عمومی مردم را به خود جذب می کند. بلکه ذوق و استعداد هنرمندان را هم به غلیان در می آورد. همان طور هم که اشاره شد مخصوصا در ایام محرم، این جوشش ها می تواند نمایانگر تمام ابعاد هنری یک جامعه باشد. از نگار گری، سفال، خط، نمایش، موسیقی و... که تاریخ هنر ما را با این مراسم و به شکل کلی، عزاداری پیوند می دهد.

منبع: سایت آموزش آنلاین ماژورین